Η Γεωστρατηγική της Ευρασίας και της περιοχής του Καυκάσου

Του Ιωσήφ Δεμερτζή
Η αποτυχημένη επέμβαση της Γεωργίας στην Νότια Οσσετία στις 7 Αυγούστου 2008 και η πολιτικο-στρατιωτική αντίδραση της Ρωσίας απέναντι σε μία χώρα που επεδίωκε να αποτελέσει τον Δούρειο ίππο του ΝΑΤΟ και των αμερικανικών συμφερόντων στην περιοχή του Καυκάσου, θυμίζει ολοένα και περισσότερο τις περιφερειακές συγκρούσεις των υπερδυνάμεων κατά την διάρκεια του Ψυχρού πολέμου.


Εκδόθηκε από το περιοδικό Άμυνα και Διπλωματία τεύχος Σεπτεμβρίου 2008
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η προθυμία κρατών όπως η Γεωργία, η Πολωνία , η Ουκρανία και πιθανότατα τα το Αζερμπαϊτζάν, να αποτελέσουν τα πιόνια στην σκακιέρα μεταξύ των ΗΠΑ ,της υπερδύναμης με τα πολυάριθμα ανοιχτά μέτωπα ανά την υφήλιο , και μιας Ρωσίας που επιδιώκει να αναδιπλωθεί πολιτικά και στρατιωτικά μετά από δεκαετίες έστω και αν η υποδομή της είναι ακόμα τραγικά ελλιπής.
Οι κατηγορίες από την πλευρά των ΗΠΑ ότι η Ρωσία επιδίδεται σε de facto επέκταση των εθνικών συνόρων της με το πρόσχημα της προστασίας του πληθυσμού της Νοτιάς Οσσετίας από τις Γεωργιανές επιθέσεις και πολιτικές επιδιώξεις, ηχούν κενές σε ένα διεθνές σύστημα που βασίζεται κατά κράτος στον κυνικό ρεαλισμό της δύναμης παρά στην τήρηση ενός συστήματος δικαίου.
Αυτή η αναρχική κατά Hobbes θεώρηση της διεθνούς σκηνής και του τρόπου εφαρμογής εξωτερικής πολιτικής είχε ως προάγγελο την διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας ,όπως αυτή επετεύχθη, και πιο πρόσφατα τον διαχωρισμό του Κοσσόβου από την Σερβία. Η απώλεια του Κοσσόβου από την Σερβία πέραν του ότι εξόργισε την Ρωσία ,αποτελεί και ένα κακό προάγγελο εδαφικών και εθνικών διεκδικήσεων σε μια περιοχή όπως αυτή των Βαλκανίων, που πέραν των πολιτικών ευχολογίων αποτελεί μια περιοχή ρευστή στη δημιουργία νέων συνόρων και εθνικών διεκδικήσεων.
Η εκτίμηση φιλο-νατοϊκών κύκλων ότι η πρόσφατη κρίση στην Οσσετία αποτέλεσε μια καλοστημένη Ρωσική παγίδα στην οποία η Γεωργία δυστυχώς έπεσε, προκαλεί ερωτηματικά ως προς τον στρατηγικό σχεδιασμό του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ γενικότερα στην προσπάθεια να αυξήσουν την σφαίρα επιρροής τους στην περιοχή του Καυκάσου, μια περιοχή πλούσια σε φυσικές πηγές ενέργειας, και μέγιστης γεωστρατηγικής σημασίας και για τις δυο πλευρές.
Η αντίδραση της Ρωσίας στις επιχειρήσεις της Γεωργίας ήταν κάτι το οποίο θα έπρεπε να ληφθεί ως δεδομένο, ανεξάρτητα από το τί εύρος πήραν οι επιχειρήσεις τελικά, και προκαλούν ερωτηματικά ως προς τι πήγε λάθος στον πολιτικό σχεδιασμό αυτής της κρίσης αφού η δυτική επιρροή στην Γεωργία θεωρείται παραπάνω από δεδομένη.
Η ανάλυση της γεωστρατηγικής υφής της αποκαλούμενης Ευρασιατικής ηπείρου κρίνεται επιβεβλημένη για την ενδελεχή κατανόηση των στρατηγικών που αντιπαρατίθενται περί του Καυκάσου.
Για μισή χιλιετία, η Ευρασία ήταν ο κυρίαρχος χώρος μεγάλων πολιτικών και στρατιωτικών συγκρούσεων, όπου οι διαφορές πολιτικές δυνάμεις μάχονταν μεταξύ τους για περιφερειακή και παγκόσμια επικράτηση. Η Ευρασία είναι η μεγαλύτερη ήπειρος γεωστρατηγικά και είναι στη μέση κάθε γεωπολιτικής προσπάθειας στην υφήλιο.
Η χωρά που κυριαρχεί στην Ευρασία θα ελέγχει μια από τις πιο αναπτυγμένες και οικονομικά αποδοτικές περιοχές στην υδρόγειο. Μια απλή ματιά στον χάρτη αποκαλύπτει ότι ο έλεγχος της Ευρασίας αυτόματα υποδηλώνει τον γεωστρατηγική έλεγχο της Αφρικής, κάνοντας το Δυτικό ημισφαίριο και την Ωκεάνια γεωπολιτικά εξαρτώμενες από τον κύριο πειραιώτικο όγκο.
Ακόμα και αν η γεωστρατηγική, δηλαδή η στρατηγική διαχείριση γεωπολιτικών συμφερόντων, χαρακτηριστεί ως μια σκακιέρα, στην Ευρασία υπάρχουν άνω των 2 παικτών . Υπάρχουν γεωπολιτικοί παίκτες με διαφορετική δύναμη που βρίσκονται σε τέσσερα σημεία. Δυτικά,ανατολικά, κεντρικά και νοτιά. Δυτικά στην Ευρασία εξασκείται ο κύριος όγκος της αμερικανικής δύναμης και γεωπολιτικής. Ανατολικά στην Ευρασία ο κύριος παίκτης είναι η Κινά, με ένα τεράστιο πληθυσμό και δυναμικότητα , ενώ η Ιαπωνία αποτελεί γεωστρατηγική εταίρο για την αμερικανική εξωτερική πολιτική απέναντι στο κινέζικο δέος.
Νότια της Ευρασίας βρίσκεται μια ρευστή περιοχή, σχεδόν άναρχη, πολιτικά , που είναι όμως πολύ πλούσια σε ενεργειακά αποθέματα και παίζει σημαντικό ρόλο για τους γεωπολιτικούς παίκτες δυτικά και ανατολικά της Ευρασίας.
Αρκετή σημασία παίζει και ο μεγάλος «κεντρικός χώρος» της Ευρασίας ο όποιος έχει πολύ λιγότερο αναλογικά πληθυσμό.
Αν η κεντρική Ευρασία μπορεί να περιέλθει σταδιακά στην σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ και η νότια Ευρασία δεν εξαρτάται ή ελέγχεται ολοκληρωτικά από μια μόνο περιφερειακή δύναμη (την Ρωσία), τότε οι ΗΠΑ έχουν κερδίσει το παιχνίδι της γεωστρατηγικής .
Με το να έχουν συμμάχους στην νότια Ευρασία οι οποίοι δεν τελούν υπό την επιρροή της Ρωσίας (όπως διαφορές πρώην δημοκρατίες της ΕΣΣΔ) έχουν το έλεγχο του κεντρικού Ευρασιατικού τόξου και συνάμα εμποδίζουν την συνοχή μεταξύ των διαφόρων χωρών καθώς και την άνοδο της Ρωσίας.
Ιδιαίτερα στην σφαίρα της υψηλής στρατηγικής είναι φανερό ότι οι χώρες της Ευρασίας είναι πολιτικά ασύνδετες, με άναρχες επιδιώξεις και σκοπούς. Αυτή η πολιτική και οικονομική αναρχία περιορίζει κατά πολύ την αποτελεσματικότητα σε βάθος της αμερικανικής γεωστρατηγικής στην περιοχή παρόλα τον αναμφισβήτητο ηγεμονικό ρόλο των ΗΠΑ στο διεθνές στερέωμα. Μια πιθανή αλλαγή στην ηγεσία της Ουκρανίας πχ , μπορεί να φέρει στο προσκήνιο μια πολιτική πιο ίσων αποστάσεων απέναντι στα Δυτικά και Ρωσικά συμφέροντα.

Σε κάθε περίπτωση όμως η γεωγραφική τοποθέτηση κάθε χώρας υπαγορεύει τις άμεσες πολιτικές ανάγκες κάθε κράτους. Όσο μεγαλύτερη είναι η πολιτική ,στρατιωτική και οικονομική ισχύς ενός κράτους, τόσο μεγαλύτερη είναι η ακτίνα γεωπολιτικής επίδρασης του κράτους αυτού στους γείτονες του καθώς και το εύρος των συμφερόντων του.

Η Ρωσία και οι ΗΠΑ καλούνται να εξασκήσουν πολιτική μέσω γεωπολιτικών αξόνων περιστροφής, δηλαδή μέσω κρατών που η σπουδαιότητα τους προέρχεται όχι από τη δύναμη τους η τους πολιτικούς σκοπούς τους αλλά από την ευαίσθητη περιοχή στην οποία βρίσκονται και από τις πιθανές κακές συνέπειες που μπορεί να έχει η αδυναμία αυτών των κρατών στην συμπεριφορά των μεγάλων γεωστρατηγικών παικτών. Χώρες όπως η Ουκρανία, και το Αζερμπαιτζαν, ,αποτελούν γεωπολιτικούς άξονες περιστροφής στην περιοχή του Καυκάσου.
Η περίπτωση του Αζερμπαϊτζάν είναι χαρακτηριστική ως προς το γεωστρατηγική παιχνίδι επιρροής που παίζεται στην περιοχή . Το Αζερμπαϊτζάν είναι μια χώρα με μικρό μέγεθος και πληθυσμό ,αλλά λόγω των τεράστιων ενεργειακών αποθεμάτων του ,είναι γεωπολιτικά κρίσιμο. Βρίσκεται μεταξύ των μεγάλων ενεργειακών αποθεμάτων ανάμεσα στη Κασπία Θάλασσα και την Κεντρική Ασία.
Οποιαδήποτε αυτονομία των κέντρο-Ασιατικων κρατών δεν έχει νόημα εάν το Αζερμπαϊτζάν τεθεί υπό πλήρη Ρωσική επιρροή. Τα μεγάλα ενεργειακά αποθέματα που το ίδιο το Αζερμπαϊτζάν έχει, μπορούν κάλλιστα να τεθούν υπό Ρωσικό έλεγχο.
Ένα αυτόνομο Αζερμπαϊτζάν μπορεί να αποτελέσει όμως αγκάθι στο πλευρό της Ρωσίας, με αυτόνομους πετρελαιαγωγούς που δεν περνούν από ρωσικό έδαφος και που θα διοχετεύει πετρέλαιο στις δυτικές αγορές. Ακόμη, ένα αυτόνομο Αζερμπαϊτζάν μπορεί να παρέχει εύκολη δίοδο στις ενεργειακά πλούσιες χώρες της Κεντρικής Ασίας.
Η σχεδίαση και εφαρμογή γεωστρατηγικής φύσεως ενεργειών από την πλευρά των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ και της Ρωσίας στην περιοχή του Καυκάσου και γενικότερα της Ευρασίας, είναι μία πολύπλοκη και αρκετά απρόβλεπτη διαδικασία. Τα γεγονότα στην Οσσετία μπορεί να επέδωσαν στην Ρωσία μια χρειαζούμενη νίκη απέναντι στην υπονόμευση της γεωπολιτικής της επιρροής στην περιοχή ,αλλά είναι σίγουρο ότι το ΝΑΤΟ έχει και τις δυνατότητες αλλά και τα κατάλληλα ερείσματα για να σταθεροποιήσει την επιρροή του στην περιοχή.